Dr. Necdet TOSUN: MİR’ÂTÜ’L-KULÛB (Latinize Orijinal Metin)
MİR’ÂTÜ’L-KULÛB
[ YESEVÎLİĞİN İLK DÖNEMİNE ÂİD BİR RİSÂLE]
Dr. Necdet TOSUN *
* * *
MİR’ÂTÜ’L-KULÛB
Sadeleştirilmiş Metin için linke tıklayınız
ORİJİNAL METİN TRANSKRİPSİYONU
Ya‘nî bilgil ve âgâh bolğıl ki, bu risâle-i müteberrikeni cem‘ kılğan burhânü’ş-şerî‘at ve erbâbü’t-tarîkat ya‘nî Mevlânâ Sûfî-yi Dânişmend turur kim Hazret-i sultânü’l-‘ârifîn ve kudvetü’l-müteverri‘în ve kutbü’l-aktâb-ı rûy-i zemîn ya‘nî Hâce Ahmed-i Yesevî rahmetu’llâhi ‘aleyhining akvâllarınıng bu azîz Sûfî Muhammed-i Dânişmend ayturlar. Ammâ bu risâlening kitâbet kılğanınıng sebebi ol erdi kim, künlerde bir kün tamâmî sûfîler subh u şâm belki ‘ale’d-devâm zikr halkasıda müstakîm irdiler. Hazret-i Sultânğa ‘arz kıldılar: Şeyhlık ve müridlık bâbıda ve takı bu [vr. 159a] silsile-i ‘azîmning sülûk ve tarîkasıdın haber berseniz kim sizdin song ehl-i tarîkalarğa yâdgâr kalğay. Andın song bu risâleni Mir’âtü’l-kulûb at koyuldı ya‘nî köngüllerni közgüsi. Ve her kim irse közgüge baksa yüzini körer ve takı âyîne-i ğayb bolsa anı hem körer. Pes her kim erse bu kitâbnı okusa takı öz ‘aybını körse ve bilse, anıng tedârikide bolup tevbe ve istiğfâr birle bîhûd bolsa, ümîd ol kim Allâhu Te‘âlâ ol ‘ayb ve ol taksîrin ‘afv kılğay. Ve her sâlik kim bu risâleni okusa veyâ okumışıdın işitip ‘amel kılsa köngül közgüsi açsa ve onsikiz ming âlemdeği ‘acâyib ve ğarâyiblerni müşâhede kılsa ve kıyâmetde âmennâ ve saddaknâ likâ-i zü’l-celâl-i bî-çûn u bî-çigûne dîdârın körse hiç ‘acîb ve ğarîb bolmağay.
Muhabbet, sûz, şevk deyü bu risâle-i Mir’âtü’l-kulûb[nı] üç bâb üze binâ kıldılar. Ol ma‘nâ üçün kim Mevlâ ‘azze ve celle öz hazretide kulların yakın kilsün dip din ve İslâm yolını atâ kıldı. Ol yolğa üç at koydı. Evvel şerî‘at, ikkinçi tarîkat, üçünçi hakîkat. Bu ma‘nâ üçün [159b] üç bâb üze binâ kılındı. Ve takı kelâm içinde yâd kıldı:
İbrâhîm ‘aleyhi’s-selâm [arz][48] kıldı kim: Bedürüstî Perverdigârım köndürdi meni tüz yolığa. Ya‘nî murâd bu yoldın İslâm yolı turur. Ammâ Mevlâ Te‘âlâ yolı üç tarîka bolup turur. Bu delîl birle kim:
Ve takı Şeyh Necmeddîn-i Kübrâ rahimehu’llâh haber berür kim:
Ve takı Hazret-i Mevlâ[49] aytıp turur:
Ve takı Sultânü’l-‘ârifîn rahimehu’llâh aytıp turur:
Sultânü’l-‘ârifîn aytıp turur: Muktedâ üç kısım turur: Şerî‘at muktedâsı ‘âlimler ve pâdişahlar tururlar, tarîkat muktedâsı şeyhler ve sûfîler tururlar, hakîkat muktedâsı ‘ârifler ve mukarreb meşâyıhlar tururlar. Eger ‘âlimler ve pâdişâhlar [160a] şerî‘atta emr-i ma‘rûf [kılıp][50] nehy-i münkerdin yığılıp ve özgelerge fermânlasalar tüz yoldın azmağaylar. Takı alarğa iktidâ ve ittibâ‘ kılğanlar hîç azmağaylar. Eger mundağ şerâyit birle bolmasalar, şerî‘at yolıdın azğaylar. Eger şeyhler ve sûfîler kim riyâzat tartıp ve mücâhede çekip köngül ‘âlemini açıp yitmiş[51] makâmdın keçip ğâyib ervâhlarğa ve firiştelerğe[52] sohbetlık bolsalar, tarîkat yolıdın bu türlüg şeyh ve sûfîler azmağay. Andağ bozorgvârğa iktidâ ve ittibâ‘ kılğanlar hem azmağaylar. Bu şerâyitler birle bolmasalar, tarîkat yolıda azğaylar, iktidâ ve ittibâ‘ kılğanlar hem azğaylar. Ammâ mukarreb bendeler ve meşâyıhlar hakîkat mâsiva’llâhdın keçip sırrını sırğa ulasalar murâdlarığa yetip hakîkat yolıdın azmağaylar. Ve alarğa iktidâ ve ittibâ‘ kılğanlar hem azmağaylar. Eger bu şerâyit birle bolmasa hakîkat yolıdın azıp murâd ve maksûdğa yetmegeyler. Va’llâhu a‘lem.
Ya‘nî Sûfî Muhammed-i Dânişmend onga nazîren aytıp tururlar kim: Meselâ Hicâz vilâyetining pâdişâhı, Hıtây vilâyetining pâdişâhığa ilçi yiberse, [160b] ol ilçi yol bilmese, biri baş bolup yol başlasa tüz yoldın azıp sersân bolğay ve hem ilçi sersân bolğay. Eger o kılavuz körgen yolını yangılmasa, kılavuz tutğanlar hem azmağaylar. Dervîş yâ şeyh bolğan, yol bilgüçi kılavuzğa mengzer. İktidâ kılğanlar ve tâbi‘ bolğanlar kılavuz tutğanğa mengzer.
Sûfî Muhammed-i Dânişmend aytıp tururlar kim: Kayu meşâyıh yitmiş makâmdın keçmeyin şeyhlık ve muktedâlık da‘vâ kılsa, da‘vâsın bâtıl bolğay. Belkim ol yitmiş makâmdın keçken bozorg meşâyıhlar[ğa][53] düşmen bolğaylar. Ayğaylar kim: Ey bâtıl da‘vâ kılğan, sanga iktidâ ve ittibâ‘ kılğanlar bâtıl ve fâsiddürler. Ol mütâba‘at kılğan mürîd ve ashâblarnıng hem yazukları o yalğançı bâtıl şeyhning boynığa bolğay.
Şeyh Necmeddîn-i Kübrâ rahimehu’llâh aytıp tururlar kim: Ba‘zılar “şerî‘at birle yürür men” dip da‘vâ kılurlar ve ba‘zılar hakîkat birle. Ammâ şerî‘at birle da‘vâ kılğanlarnı mü’min ve müselmân ayturlar. Ve tarîkat birle yürgenlerni şeyh ve sûfî ve zâhid ayturlar. Ve hakîkat birle yürgenlerni ‘ârif ve ‘âşık ve muhib ayturlar. Pes bu yolnı da‘vâ kılğan kimerselerge ma‘nâ kerek. Eger ma‘nâsı râst bolup da‘vâsı râst bolsa Tengri ‘azze ve celle dost tutar. Eger ma‘nâsı râst bolmasa, da‘vâ yalğan bolsa, andağ kimerse Hudâ-yı Te‘âlânıng düşmeni turur. [161a]
Ve Hazret-i Peyğamber salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem bâz ayturlar kim:
Bu yolda yalğançılık birle yürmegil ve râstlık birle yürgil ki da‘vâga ma‘nâ kerek. Ma‘nâ siznige kerek. Ammâ her nemersening ma‘nâsın öz câyda beyân kılunur inşâ’allâhü Te‘âlâ.
Aydılar kim: Şerî‘at mening sözlegen sözüm turur ve tarîkat mening kılğan fi‘llerim turur. Rasûl salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem şerî‘at mening sözlegen sözüm yetdi. Tarîkatnı mening sözlegen yetmedi. Kılğan fi‘llerim yetdi. Cevâb andağ kim aytmışlar: Hazret-i Rasûlullâh mi‘râc tünide Mevlâ ‘azze ve celle birle bî-vâsıta toksan ming sözleştiler. Ottuz ming şerî‘atda ve ottuz ming tarîkatda ve ottuz ming hakîkat irdi. Yene fermân boldı kim, ottuz ming şerî‘atnı sözlerini barça-i mü’min ve kâfir ve fâsıklarga ayğıl. Ve lîkin tarîkat sözni tilegenlerge ayğıl. Ve lîkin hakîkatnı aslâ aytmağıl.
Sultânü’l-‘ârifîn Hazret-i Hâce Ahmed-i Yesevî aytıp tururlar kim:
Bi’l-erkândın murâd ferâiz ve vâcibât ve sünen ve âdâb [161b] kamuğ bolur. Ammâ şerî‘at birle yürür men dip da‘vâ kılğanlar, mü’min müselmân atandılar. Da‘vâlarga ma‘nâ kerek. Ma‘nâ ol turur kim, Mevlâ Te‘âlânıng fermânı kullarıga iki vech birle turur: Biri emr-i ma‘rûf ve takı nehy-i münker[54].
aydı. Bu mü’min müselmân atanğanlar kamuğ emr-i ma‘rûfnı becâ kiltürüp, nehy-i münkerdin yırak bolup tursalar şerî‘atda da‘vâların râst bolup mü’min ve müselmânlıkları dürüst irgen. Hudâ-yı ‘azze ve cellege çın kul bolğaylar.
Eger emr-i ma‘rûfnı becâ kiltürmey, nehy-i münkerdin yırak bolmay, mü’min ve müselmân men dise da‘vâsı yalğan turur ve özi yalğançıdur. Emr-i ma‘rûf oldur kim, her nemerse kim şerî‘atde meşrû‘ bolsa anı kabûl kılmak ve özgelerge fermânlamak turur. Ve takı nehy-i münker ol turur kim, küfür ve nifâk ve şek ve şirk ve ‘ucb ve riyâ ve zulüm kılmak, harâm yimek, yalğan sözlemek ve gıybet kılmak ve zinâ kılmak ve çiğara (?) içmek ve beng yimek ve mü’minlerni nâ meşrû‘ azar bermek. Bu kamuğı nehy-i münker turur.
Her kimerse nehy-i münker kılsa anı men‘ kılmak kerek. Eger ilgi birle küçi yetmese tili birle, ve eger tili birle küçi yetmese köngüli birle düşmen tutsun. Ol îmânnıng za‘îflığıdın turur. Eger mü’min ol ………. körüp men‘ kılmasa anıng kılmış yazukığa şerîk bolğay. Niçük kim Peyğamber salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem aydılar kim:
Şeyh Hasan-ı Basrî rahimehu’llâh aytıp tururlar: Şerî‘at ol vakitte tamam bolur kim Hızırnı tamam köngüldin kiterse. Kitâb-ı Hulâsa’da kiltürüp tururlar kim:
Ya‘nî uçmak kirmes ol kimerse kim köngülide süst dâneçe kibr bolsa. Ve takı ehl-i ma‘rifet andağ aytıp tururlar kim:
Ya‘nî men-menlik kılguçi ol kimerse kim özini özge kimerselerdin yahşı körer. Pes mundağ kişi uçmahka kirmegey. Ve takı Peyğamber salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem aydılar:
Ya‘nî bahîl Bihişt kirmegey egerçi mü’min bolsa ve cevânmerd Dûzehde kirmes egerçi kâfir bolsa. Şeyh Cüneyd-i Bağdâdî [162b] rahimehu’llâh aytıp tururlar:
Eger Mevlâ ‘azze ve celledin fermân bolsa kim cümle kullarım tamuğluk turur, meger bir kul uçmahlık, ümîd tutmak kerek kim uçmaklık men bolğay men, dip. Ve eger fermânlasa kim bir neçe kullarım uçmaklık turur, meger bir kul dûzehî turur, kurmaklık kerek kim dûzehî men bolmağay men. Pes havf recâ arasıda bolmak kerek.
Sûfî Muhammed-i Dânişmend, Sultânü’l-‘ârifîndin nakl kılıp tururlar kim, şerî‘atnı tamam kılmagunça tarîkatda kadem koysa bolmas. Men-menlikdin keçip yoklukda bolsa, terîk olsa, andın song tarîkda kadem ursa bolur. Niçük kim, Peyğamber salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem aydılar:
Hazret-i Hâce Ahmed-i Yesevî rahimehu’llâh aydılar: Allâhu Te‘âlâ fermân yetkürdi an hazret salla’llâhu ‘aleyhi ve sellemge kim: İttibâ‘ kılğıl İbrâhîmning râst dînige. Ve yene fermânladı kim: İttibâ‘ kılıngız anıng râst dînige dip. Hazret-i Muhammed Mustafâ salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem muktedâ-yı [163a] ‘âlemiyân irdiler kim:
İbrâhîm dînige ittibâ‘ kılıng dimekde hikmet ne turur? Cevâb: Vallâhü a‘lem, hikmet ol turur kim, İbrâhîm ‘aleyhi’s-selâmnı atanız dip yâd kıldı. Oğul atağa ittibâ‘ kılğuçi bolur. Ve takı İbrâhîm ‘aleyhi’s-selâmnı atangız dimekde ne hikmet turur? Cevâb ol turur kim, İbrâhîm ‘aleyhi’s-selâmdın burun tarîkat berilmedi. Evvel tarîkat İbrâhîm ‘aleyhi’s-selâmga berilgen üçün atangız ayttı. Haberde kilip turur kim: Ümmü’l-ervâh Muhammed ‘aleyhi’s-selâm turur ve ümmü’l-ecsâd cesed-i Âdem ‘aleyhi’s-selâm turur. Tenler atası Âdem ‘aleyhi’s-selâmnıng teni turur dimişler. Vallâhü a‘lem. Ve Hazret-i Muhammed Mustafâ salla’llâhu ‘aleyhi ve sellemni canlarıdın burun can yaratılmadı. Takı Âdem ‘aleyhi’s-selâmnıng ‘ayndın burun ten yaratılmadı. Ol sebebdin burun Hazret-i Risâletpenâhî salla’llâhu ‘aleyhi ve sellemni can canlar atası boldı. Ve takı tenler atası Âdem ‘aleyhi’s-selâmnı teni, tenler atası boldı. Allâhu Te‘âlâ kelâm-ı mecîdde yâd kıldı kim:
Ya‘nî kıyâmet kün [163b] mal, tavar, oğul ve kız istiğnâ kılmas. Meger kalb-i selîm birle Tengri ‘azze ve celle hazretiğe yetse, ol istiğnâ kılur, didi. Kalb-i selîmde ihtilâf köp turur müfessir meşâyıhlar içinde. Ammâ Mevlânâ Sûfî-yi Dânişmend rahimehu’llâh Hâce Ahmed-i Yesevîdin andağ nakl kılıp tururlar kim: Kalb-i selîm bolmagunça tarîkatda kadem koysa bolmas ve her kimerse tört deryâdın keçse kalb-i selîm bolur. Evvel dünyâ deryâsı, ikkinçi halk deryâsı, üçünçi şeytân deryâsı, törtünçi nefs deryâsı. Bu deryâlarğa kime kirek kim kimesiz keçip bolmas. Evvel dünyâ deryâsını, kimesi zühd[55] turur, aşugı kanâat turur, bilgeni harlık turur, lengeri sabr turur. İkkinçi halk deryası, anıng kimesi nâ-ümîdlık ve katî‘at turur ve lengeri firâk turur, olturuşı halvet turur. Üçünçi şeytân deryâsınıng kimesi zikr turur, aşugı tesbîh, lengeri havf recâ, olturışı muhabbet turur. Törtünçi nefsning deryâsı, kimesi açlık ve susağlık turur, aşugı ya‘nî yimişi aşk turur, lengeri zevk turur, çöküşüki ya‘nî olturuşı şevk turur. Pes bu deryâlardın keçgen kimerse tarîkat yolıda sezâvâr bolup kalb-i selîm hâsıl kılur[56]. [164a] Bu deryâlardın keçmeyin ve bu yürğenlerin kılmeyin eger tarîkat yolıda kadem koysa ol ahmak turur. Andağ kişige tâbi‘ bolğanlar hem ahmak turur. Nitük kim Peyğamber salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem aydılar kim:
Ya‘nî ahmak mening düşmenim turur. Ve takı bilmek kirek kim, Rasûlullah salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem aydılar:
Ya‘nî fi‘lleri. Hergiz kiçelerde uyumas irdiler. Zikr ve tesbîhdin bir zaman fâriğ irmes irdiler. Meger kündüzi tüş vaktide kaylûle uykusın kılur irdiler.
Ya‘nî köz uyur ve köngül uyumas. Ve ta‘âmnı az yir irdiler. Ba‘zı kavlde Hazret-i Peyğamber salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem yitmiş üç başkaça şerî‘attaşı birle on ikki batman ta‘âm yidiler.
Muğîre atlık sahâbe radıyallâhü anh aytıp turur kim: Peyğamber salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem her kiçe tang atkunça kâyim turup tâ‘at kılur irdiler kim mübârek ayağları verm kıldı. Sahâbe [164b] radıyallâhü anh[57] aydılar: Yâ Rasûlallâh! Sizning mâ tekaddem ve mâ teahhar Hudâ-yı Te‘âlâ dip tur ve kılmışlarnıgıznı yarlıkar. Ne üçün özüngizni meşakkatda salursız? Rasûlullâh salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem aydılar: Ey sahâbelerim! Mening dig yetîm Muhammedni Perverdigârım “Dostum ve habîbim” dip aydı ve anıng şükrânesi üçün tâ‘at ve ‘ibâdet kılur men. Andın song Mevlâ ‘azze ve celle fermânladı kim:
Ya‘nî: Ey Muhammed! Seni imgek üçün yaratmadım. Tün ortasıda turup tâ‘at kılğıl, takı arturmagıl ve takı kem itmegil. Uşbu fermân tigendin song Hazret-i Muhammed Mustafâ salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem tünning üçdin birini tâ‘at bilen ötkerür irdiler.
Ya‘nî: Ol tâife kim sening birlen bolsa ya‘nî sanga bey‘at kılıp kılğan ‘amel birle bolsalar alar hem sening dig tünning üçlüşidin birini uyağ turup tâ‘at kılsunlar dip fermânladı irse Peyğamber salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem andağ kılıp sahâbeleriğe hem mundağ kılınglar dip fermânladılar. Sahâbeler hem mundağ kıldılar. [165a] Pes ey tâlib-i sâdık ve ey yâr-ı muvâfık! An hazret salla’llâhu ‘aleyhi ve sellemning fi‘l ve ‘amelleridin munça zikrini kılduk. Ced ve cehd kılgen eger ümmet bolsang pey-revlık kılıp. Yalğançı bolma kim, didiler.
Mevlânâ Sûfî-yi Dânişmend didiler kim: Hâce Ahmed-i Yesevî rahimehu’llâh ‘inâyet kılıp ayturlar:
Ya‘nî tarîkat köngül birle ‘amel kılmakdur ve köngül ‘âlemni közini açmak turur. Niçük kim Hazret-i Muhammed Mustafâ salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem bu ma‘nâdın haber berip tururlar kim:
Bedürüstî ki Tengri ‘azze ve cellening yitmiş ming hicâbı bar turur nurdın ve karanğulukdın. Eger açsa her âyîne köydürür her nemersege yetse ol közni nurı. Ve takı ‘âlem-i kübrâ ve suğrâ bar turur. Közge körünmes nemerseler ‘âlem-i kübrâda turur. Ammâ ehl-i tasavvuf katıda köngül ‘âlemi açılsa on sikiz ming ‘âlemni ‘aynü’l-‘ayân körer. Niçük kim ‘âlem-i suğrâda körünür. Ammâ köngül açmakda katık riyâzat tartmak kirek. Mevlâ ‘azze ve celle Kur’ân’da [165b] haber berür kim:
Ve takı Rasûlullâh salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem aytıp tururlar kim:
Şeyh Hasan-ı Basrî rahimehu’llâh aytıp turur: Şeyh Bâyezîd-i Bistâmîğeçe cümle meşâyıhlar altmış künde bir lokma ta‘âm yir irdiler. Bu altmış kiçe kündüzde uyumas irdiler. Tengrining zikrin aytıp tarfetü’l-‘aynğaçe hâlî bolmadılar. Andın song köngül ‘âlemi açılmış. Şeyh Bâyezîd-i Bistâmî rahimehu’llâhdın Hâce Ahmed-i Yesevî rahimehu’llâhğaçe tiger şeyh ve meşâyıhlar kırk künde bir lokma ta‘âm yidiler ve kırk kiçe kündüz[58] uyumadılar. Köz yumup zikrdin hâlî bolmadılar. Andın song köngül ‘âlemi açılmış. Hakîm Süleyman kaddesallâhu rûhahû kırk künde mundağ kıldı. Mahmûd Hâce rahimehu’llâh yigirmi tokkuz künde ve Zengi Ata rahimehu’llâh on tokkuz künde mundağ kıldılar.
Ve Şeyh Necmeddîn-i Kübrâ rahimehu’llâh aytıp tururlar kim: Köngül ‘âlemi açılmağunça şeyhlık kılmak ve mürîd almak revâ irmes. Şeyh Ahmed-i Yesevî aytıp tururlar kim: Yitmiş makâmdın keçmeyin şeyhlık da‘vâ kılsa ol hemân büt hemân[59].
Ammâ Sadr Ata Risâlesi’de [166a] kiltürüp turur kim: Köngül ‘âlemin açılmayin, Ğavs ve Ğıyâs, Hızır ve İlyâs başlığ ğâyib irenler birle sohbetlık bolmayin, takı alardın icâzet almayin şeyhlık da‘vâsın kılsa kezzâb ve mübtedi‘ ve şeytân turur, dimişler. Eger kimerse bu zikr kılğan ğâyib irenlerdin ve ervâhlardın icâzetlık bolup şeyhlıknı mesnedide mürîd ve ashâbları birle halvet oltursa andağ şeyhğe ğâyib irenler terbiyet kılıp tarîkatdın ta‘lîm kılurlar ve mededkâr bolurlar. Ve takı mürîd ve ashâbları da bu halvetdin vecd ve feyz hâsıl bolur. Bu hâletni makâm-ı sekr ayturlar. Ol makâmda sâlikge nemerseler mevcud bolur ve mevcud ol bolur kim makâm-ı ğaybdın ne kilse munga tecellî kılur; ya bolur şeyh atanğan nemerse vâkıf bolğay kim mürîdning üçyüz altmış tumuruğa kim kaysı tumurı râzı turur ve kaysısı râzı irmez. Pes şeyh atanğan terbiyet kılıp mürîdni murâdıga yetkürse irâdet almak revâ turur. Eger mürîdni murâdığa yetkürelmese mürîd almak revâ irmes. Kıyâmet kün hesâbgâhta cevâb bermek kirek. Helal bolsa hesâb, harâm [166b] bolsa ‘azâb körmek kerek. Ammâ köngül ‘âlemi açılsa ve yitmiş makâmğa yetse ol köngül Mevlâ ‘azze ve cellening nazargâhı bolur. Niçük kim Peyğamber salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem aytıp tururlar:
Ve yine aytıp tururlar kim:
Hz. Peyğamber salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem andağ ‘inâyet kıldılar ve Hz. Dâvûd ‘aleyhi’s-selâm münâcât kılıp aydı: İlâhî! Dünyâda pâdişâh atanğan kullarnıng bar ve alarnıng hazîneleri bar. Sening[60] Pes sening hazîneng kayda turur. Mevlâ ‘azze ve celledin fermân kildi kim: Ey Dâvûd! Mening hazînem, mü’min kullarımnı köngüllari turur. Dünyâda pâdişâh atanğan kullarım hazîneleriğe gâh gâh nazar kılurlar. Yâ Dâvûd! Men ol köngül hazînemğe her künde üçyüz altmış mertebe nazar kılur men. Pes bu sıfatlık köngül şâyed Ka‘bedin efdal bolğay, anın üçün kim Ka‘berâ Hz. İbrâhîm binâ kıldı ammâ köngülni Rabbü’l-celîl binâ kıldı. Ammâ bu zâhir Ka‘beğe kamuğ mahlûklar nazar kılur ve lîkin köngülge Mevlâ Te‘âlâ nazar kılur.
Pes ol muktedâ kim bu sıfatlık [167a] köngül ‘âlemin açsa ve yitmiş makâmdın keçse şeyhlık anga müsellem bolur. Eger bu sıfatsız muktedâ bolsa kezzâb turur. Andağ şeyhdin hazar kılmak kirek. Ammâ ol şeyh kim köngül ‘âlemin açılmış bolsa andağ mürşid-i kâmilning nazarı mürîdğe tüşse ol mürîd bîhûş bolup yıkılğay. Niçük kim Hz. Mûsâ ‘aleyhi’s-selâm makâm-ı râzda Tûr-i Sînâda tecellî-yi zâtî-yi Tengri irse tağ pâre pâre boldı ve irib aktı. Anı körüp Mûsâ ‘aleyhi’s-selâm bîhûş boldı. Andın song Tengri ‘azze ve celle kelâm içinde haber beribtur kim:
Hz. Şeyh Necmeddîn-i Kübrâ rahimehu’llâh aytıp tururlar: Mürîdning bîhûd bolmaklığıda üç vech bar turur: Evvel cezbe hâlin, ikkinçi vecd hâlin, üçünçi şeyhning nazarı hâlidin. Evvelğisi bid‘at turur, ikkinçisi sünnet turur, üçünçisi vâcib turur ve hem tâ‘atdur. Ammâ cezbe ol bolur kim Tengri ‘azze ve celle fazlı birle rahmetiğe takı hazretiğe yakın bolayın dip yıkılur. Pes bu bid‘at turur. Vecd hâleti ol bolur kim Tengri [167b] ‘azze ve cellening kelâmı yâ zikri köngülğe eser kılıp halâvet ve lezzet taşıp tâkat tutalmay yıkılur. Bu sünnet turur. Pes üçünçi, şeyhning nazarığa tâkat tutalmay yıkılur. Bu vâcib turur. Ve Şeyh Muzaffer Deryâyî rahimehu’llâh aydı: Hızır ‘aleyhi’s-selâm bile yetti yıl yürdüm, sordum ki: Ey Hâce! Davûd ‘aleyhi’s-selâmnı meclisinde boldunggızmu ve kelimâtıdın işittingizmu? Hızır aydılar: Âri, işittim, kelimâtıları ism-i zât irdi. Zevk ve şevk hâlide Allâh Allâh didi irse huzzâr-ı meclisdin bir yârıga hâleti eser kıldı ve na‘ra urup yıkıldı ve hûşidin kitti ve Dâvud ‘aleyhi’s-selâm aydılar: Bu kişini södrap deryâğa salınglar. Eger munung na‘rası, bîhûş bolup yıkılmağı hak bolsa deryâdın kutulğay. Ve eger yalğan bolsa kutulmağay. Derhal ol kimerseni deryâ katığa kiltürdiler irse deryânı suyi kurudı. Anı körüp Dâvûd ‘aleyhi’s-selâm na‘ra urup özini minberdin taşladı.
Şeyh Necmeddîn-i Kübrâ rahimehu’llâh aydı kim: Yitmiş makâmnı keçse andın song na‘ra urup yıkılmağay, ziyân kılmağay. Şeyh Ahmed-i Yesevî rahimehu’llâh kiltürüp turur kim: Yitmiş makâmnıng ilmini bilmek kerek ve ilmini kılmak kerek, andin [168a] song Mevlâ ‘azze ve celledin ‘inâyet bolsa makâmğa yetgey.
Mevlânâ Sûfî Muhammed-i Dânişmend aytıp turur kim: O cümle makâm keşfu’l-kubûr ve keşfu’l-kulûb turur. Ve bular makâmlarnıng kiçikrakı turur. Bu kıyâs birle ol kimerse kim yitmiş makâmdın keçse, andın song şeyhlık mesnedide olturup mürîd almak ve nezr almak zarûret hâletide ve dermândelık hâllerinde velâyet hâli makâmıdın haber bermak ve körsetmek revâ turur ve müsellem bolur. Mundağın ol şeyh kim yitmiş makâmdın keçmeyin ve köngül ‘âlemin açmayin irâdet alsa ve mu‘âmele itse revâ irmes. Pes mundağ şeyh ………….. barsa dîniğe zarar ve îmânığa hatar kiltürür.
Ammâ Şeyh Necmeddîn-i Kübrâ rahimehu’llâh dip turur: Mu‘âmele almaknıng şartı budur kim, her nemerse kim niyâz-ı bendedin zâhir bolsa az ve köp, fakir, miskin ve muhtaçlarğa bermak kerek. İkkinçi, az ve köpni ting körmak kerek. Üçünçi, öz ehl-i beytiğe kılmasa kerek ve takı ol niyâzda eger şüphe bolsa almağay. Ve takı bendeni dâyim duâ tazarru‘ bilen Tengri ‘azze ve celledin [168b] yarlıkda râh-ı râst bergin dip tilemek kerek.
Şeyh Necmeddîn-i Kübrâ rahimehu’llâh aytıp tururlar kim: Muktedâ kim yitmiş makâmdın keçse ve köngül ‘âlemin açsa andağ muktedâğa zarûret ve ihtiyâc-ı küllî bolsa velâyet ve kerâmetdin haber berse revâdur. Ve Hz. Peyğamber ‘aleyhi’s-selâmdın kâfirler mu‘cize tilediler irse zarûret ve ihtiyaç hâlide mu‘cize körgüzdiler. Anıng üçün aytıp tururlar:
Pes mundağ şeyhğe mürîd irâdet kılsa revâ turur. Ve takı mundağ münkirlerğe ve münâfıklarğa tüz yolını körgüzmek üçün zarûret hâlinde kerâmet körgüzse revâ bolur.
Sûfî Muhammed-i Dânişmend aytıp turur: Sultânü’l-‘ârifîn Hâce Ahmed-i Yesevî rahimehu’llâhdın andağ işittim kim, mürîd şeyhğe irâdet kılğandın song yenebir bir özge şeyhğe barıp irâde kıla elmes. Ve eger bu şeyh mürşid bolmasa mürîdni murâdığa yetkürelmese özge mürşidge barsa ve hızmet kılsa ol mürşiddin murâdı hâsıl bolsa revâ bolur. Ammâ pirdin icâzet almak kerek. Bu mesel ma‘rûf turur kim: İcâzet birge ve hızmet mingge. Ve takı şeyhğe vâcib turur kim mürîdge fermânlamak ve makâmdın makâmğa yetkürmek. [169a] Ve takı mürîdge lâzım turur kim, şeyh fermânlağandın ‘amel kılmak kerek. Haberde irur kim:
Nitük kim Peyğamber salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem Tengri Te‘âlâ fermânını ümmetiğe yetkürdi. Şeyh takı Tengri fermânını mürîdğe andağ yetkürgey. Takı makâmğa yetkürgey. Andağ kim Muhammed Mustafâ salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem kiçe kündüz ümmetni hakkıda kayğurup penc hezâr zârı kılur irdiler. Mundağ şeyh bolgan kimerse subh u şâm yalbarıp mürîdni tilep murâdığa yetkürgey[61]. Nitük kim Tengri Te‘âlâ fermânlap turur:
Ya‘nî şeyhdin fermânlamakdur ve mürîddin ‘amel kılmak, Mevlâdın ‘inâyet turur, şeyhdin himmet. Ve bular barça bercâ kilse mürîd murâdığa yetmeyin kalmas.
Ammâ ayturlar kim: Küfr-i şeyh, mürîdning îmânı turur, ma‘nâsı ol turur kim: Ol şeyh-i kâmil yitmiş makâmdın keçip köngül ‘âlemin açmış bolsa, mürîd andağ muktedâğa irâde kılsa, ol muktedâ ol makâm-ı a‘lâdın ednâğa yanıp ol mürîdğe ta‘lîm berse ol makâmnı körgüzmek üçün, bu küfr-i şeyh turur. Bu küfrge îmân kiltürmes, [169b] îmân-ı mürîd turur. Yâ ol şeyh birle mürîdning hâli anga ohşar kim, nâ-resîde oğlandın andağ kim anası ol oğlanğa niçük şefkat kılur, mihr ve muhabbeti bilen şeyh mürîdni andağ terbiyet kılğay.
Ve yene maksûdğa kildük. Eger şeyh mürşid bolsa, mürîdni murâdığa yetkürse, eger murâdığa yetkürelmese şeyhlık mesnedide olturmak revâ irmes. Eger şeyh mürîdning kolın alsa din üçün alğay. Ve eger dünyâ üçün alsa mürîdning irâdeti fâsid bolur, revâ irmes. Andağ kim Hz. Muhammed Mustafâ salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem aytıp tururlar:
Ammâ Şeyh Necmeddîn-i Kübrâ rahimehu’llâh aytıptur kim: İrâdet yolnı şartı ol turur kim, eger şeyh ğanî ve mürîd fakîr bolsa, mürîdning nafakası şeyhni boynıda vâcib bolur. Eger şeyh fakîr bolsa, mürîd ğanî, şeyh nafakası mürîd üze vâcib bolur. Sûfî Muhammed-i Dânişmend, Şeyh Hasan-ı Basrî rahimehu’llâh[dın] nakl kılıp tururlar kim:
Pes sâhib-i şerî‘at ve sâhib-i tarîkat ve sâhib-i hakîkatğa [170a] vâcib ve lâzım turur kim, hârlık hâli birle riyâzat ve mücâhede kâ‘idesini tartıp tazarru‘ ve du‘â birle münkir ve münâfık ve yoldın azmış bâtıllarnı râst yolğa kirgüzüp tevbe bermek kerek. Eger tevbe kılmasa sabr kılmak kirek tâ Allâhu Te‘âlâ tevfîk bergunça. Nitek kim Peyğamber salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem haber berip tururlar kim:
Bâbâ [Mâçîn?][62] rahimehu’llâh risâleside andağ aytıp tururlar kim: Sâhib-i şerî‘at ve sâhib-i tarîkat ve sâhib-i hakîkat atanğan kimerselerğe vâcib turur kim, râh-ı râstdın azıp gümrâhlıkğa tüşken mubâhase ehlini râst yolğa salmak üçün terğîb kılıp tevbe bergey. Şeyh ol gümrâhka Allâhu Te‘âlâ’dın tevfîk tilegey, üç kün kiçe, eger ol künde râst yolğa kirmese biş kün riyâzat ve mücâhede tartmak kirek, eger biş künde tevbeğa inmese yetti kün mundağ kılmak kerek. Bu kıyâs birle riyâzat tartıp ve mücâhede kılıp kırk küngeçe muhâlefet ve bâtıllarnı râst yolğa salmak kerek tâ muktedâlık anga müsellem bolğay.
Meşâyıh-ı mâzî rahimehumu’llâh aytıp tururlar kim: Dervîş üç nemerseni devâm vird kılğay. Evvel aç ve teşnelik, ikkinçi bîdârlık, üçünçi zikr-i hafî ya‘nî zikr-i [170b] kalbî kerek. Bu üçni beraber kılmak kerek. Eger biri kem bolsa murâdığa yetmes. Ya‘nî rûze kününi uşança kılmak kirek. Ammâ evvel her künde bir lokmanı yarımını yimek kirek, takı bir kiçe kündüz bîdâr bolmak kirek, takı zikrdin bir sâ‘at ğâfil bolmısun. Ammâ bu bir kiçe kündüz bîdâr bolğandın song üç künde bir lokma ta‘âm yip üç kiçe kündüz uyumağay ve zikrdin ğâfil bolmağay. Ammâ üç kün bîdâr bolğandın song ervâh-ı habîseler körüne başlağay. Hîç anga iltifât kılmağay. Andın song biş künde bir lokma ta‘âm yip biş kün uyumağay. Andın song köngülning ğubâr ve küdûrâtları ve karanğulukı körüne başlağay. Andın song her yetti künde bir lokma ta‘âm yip yetti kiçe kündüz uyumağay. Köz açıp yumğunça ve açkunça zikrdin ğâfil bolmağay. Andın song keşfu’l-kulûb makâmı açılğay. Andın song bu tertîbde tokkuz kiçe kündüz bîdâr bolğay. Andın song keşfu’l-kubûr makâmı açılğay. Andın [song] onbir kiçe kündüz bîdâr bolğay, keşf-i ervâh-ı tayyibe makâmı açılğay. Andın song onüç künde bir lokma ta‘âm yip kiçe kündüz bîdâr bolsa keşfu’l-melâike makâmı açılğay. Andın song onbiş kiçe kündüzde [171a] bir lokma ta‘âm yip kiçe kündüz bîdâr bolsa keşf-i zü’l-celâl açılıp murâdı hâsıl bolğay. Eger mundağ kılıp onbiş künde murâdı hâsıl bolmasa kırk künde hâsıl bolğay. Eger kırk künde hâsıl bolmasa altmış künde elbette hâsıl bolur. Eger mundağ bolmasa üçyüz altmış kün kiçe mundağ kılgay. Eger murâdı hâsıl bolmasa özini ‘aybı bolğay. Öz ‘aybığa bakıp tevbe istiğfâr kılıp du‘â kılmakda tazarru‘ birle meşgûl bolğay. Ve lîkin Vâcib Te‘âlâ va‘desidin ümîdvâr bolğay kim: Eger bu dünyâda hâsıl bolmasa âhirette hâsıl bolğay, dip havf ve recâ içre tâ‘at ve ‘ibâdetğe meşgûl bolğay.
Ammâ Şeyh Necmeddîn-i Kübrâ rahimehu’llâh ve Sultânü’l-‘ârifîn Hâce Ahmed-i Yesevî rahimehu’llâh aytıp tururlar kim: Köngül ‘âlemini ‘aybı köpdür ve küdûrâtları bu turur kim: Hubbü’d-dünyâ ve hırs ve hased ve ğazab ve ‘adâvet ve ‘ısyân ve nisyân ve ‘ucb ve riyâ ve süm‘a. Ve mundağ menhî işlerdin biri mürîdning köngülide bolsa murâdı hâsıl bolmas. Mürîd bolup murâd tilegen, habîb bolup mahbûb tilegen kimerseler köngül ‘âlemining küdûrâtlarını iritip [171b] riyâzat ve mücâhede tartsa, şeyh hem meded kılsa, Mevlâ Te‘âlâ ‘inâyet kılsa murâd hâsıl bolğay.
Ve takı Hz. Peyğamber salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem andağ aytıp tururlar kim:
Ammâ mundağ riyâzat ve mücâhede birlen köngül ‘âlemini açganlarnıng şerâfet ve bereketleridin, ehl-i fesâdnıng ma‘sıyetlerini Allâhu Te‘âlâ keçgey.
Ve Şeyh Muzaffer Deryâyî rahimehu’llâh aydı: Yetti yıl Hâce Hızır ‘aleyhi’s-selâmnıng sohbetide boldum. Ğavs-ı Ğıyâs, Hızır ve İlyâs bütün Kutub başlığ kamuğ ğâyib irenler, abdâllar ve evtâdlar kamuğları andağ dip du‘â kılur irdiler kim: İlâhâ! Fermânıngnı tutmagan kullar ve tâ‘at ve ‘ibâdet kılmağanlar ve Peyğamber salla’llâhu ‘aleyhi ve sellemning sünnetleriğe boyun sunmağanlar fısk ve fesâd içre yürgen kullarnıga tevfîk ve tevbe rûzî kılgın, dip ve yene aytur: İlâhî! Ol bendelering kim belâ, mihnet ve türlüg emgek birle mübtelâ bolup tururlar. Alarğa rahm kılıp emgeklerni def‘ kılğıl, dip du‘â kılurlar irdi. Ve alarnıng du‘âların müstecâb bolup yolsızlar [172a] yol tapar irdiler.
Pes ey dervîş! Bilgil kim, kamuğ enbiyâ ve evliyâ hayât, memât, ğâyib, hâzır hâs kullar duâ kılmakda meşgûl ermişler. Bu ma‘nâdın Peyğamber salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem haber berib tururlar kim:
Şeyh Şiblî rahimehu’llâh aytıp tururlar: Velîning ma‘rifetide meşâyıhlar içre ihtilâf bar turur. Ba‘zıları aytıp tururlar: Velîni bilse bolur. Ba‘zı aydılar: Bilip bolmas. Andağ kim bu hadîs delâlet kılur kim:
Ve takı Hazret-i Risâletpenâhî salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem aytıp tururlar kim:
Şeyh Necmeddîn-i Kübrâ rahimehu’llâh dip tururlar kim: Velîni bilse bolur, ‘alâmet birlen. Ba‘zılar aydılar tokkuz ‘alâmet birle ve ba‘zılar aydılar kırk ‘alâmet birle ve ba‘zılar aydılar yetti ‘alâmet birle ve ba‘zı kavlde üç ‘alâmet birle. Eger bu üçdin kem bolsa velî imes. Evveli budur kim ol kişige hubb-i dünyâ bolmasa. İkkinçi açlık ve susağlık birle nefsini öltürişi kirek. Üçünçi kiçeler bîdâr bolsa kirek.
Şeyh Necmeddîn-i Kübrâ rahimehu’llâh ayturlar: Az yimeklik ve köp kanâ‘at kılmaklık, [172b] az uyumak, köp bîdâr bolmaklık, az sözlemek köp zikr itmeklik tirig olmak olup tirilmek yetdi. Bu ‘alâmetler ol kişide bolsa şâyed ol evliyâlardın bolğay. Şeyh atanğanlar ve tarîkat yolıda yürgen biz dip da‘vâ kılğanlar ve yitmiş makâmdın keçip köngül ‘âlemin açıp ğâyib irenlerdin ve meşâyıh ve ervâhlardın icâzet alıp tarîkatda da‘vâları râst bolup şeyhlık mesnedide oltursalar revâ bolur. Vallâhu a‘lem.
Şeyh Ahmed-i Yesevî rahimehu’llâh aydılar:
Ammâ Peyğamber salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem âyetidin korkup, âyeti birle ‘amel kıldı. Bu mi‘râcnı taptı ve yitmiş ming hicâbdın keçti. Takı Hz. Peyğamber salla’llâhu ‘aleyhi ve sellemğe yitmiş makâmda âyet kildi.
Bu âyet yitmiş makâmda delâlet kılur ve işâret turur. Ammâ yitmiş ming hicâbnı yitmiş makâmda koydı. Ve takı yitmiş makâmnı yetti yakîn içre koydı ki isme’l-yakîn ve resme’l-yakîn, ‘ilme’l-yakîn, ‘ayne’l-yakîn, hakka’l-yakîn, [173a] hakîkat-ı hakka’l-yakîn, Allâh-ı hakka’l-yakîn. Bu yetti yakînlıknı mücâhede içinde koydı ki:
Ve takı mücâhedeni Hak ‘azze ve cellening ‘inâyeti içinde koydı:
dip fermân yetkürdi irse Peyğamber salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem, Hz. Mevlâ ‘azze ve celledin ‘inâyet tilep mücâhede kıldı. Yitmiş ming makâmnı keçti, hakîkatda kirdi tâ anı babasını kördi, sır (seyr-i ?) mi‘râcın kıldı. Takı ten mi‘râcın andin haber berür:
Sûfî Muhammed-i Dânişmend, Sultânü’l-‘ârifîn Hâce Ahmed-i Yesevî rahimehu’llâhdın nakl kılur kim: Mukarreb bolup kurbet makâmıda turğan dîdâr birle müşerref boldı. Nitük kim Peyğamber [174a] salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem: Dîdâr birle müşerref boldum, didi ve köngülüm közü birle, didi. Ammâ ten közü birle körmedim didi. Mevlâ Te‘âlâ andin haber berib turur:
Ammâ münkir ve münâfıklar aydılar: Mi‘râc kaçan bolur ki, yetti kat kökni bir sâ‘atde seyr itmek, anıng ‘acâyib ve ğarâyiblerin körmek ve takı Bihiştni seyr kılmak ve anıng ‘acâyiblerini teferrüc kılmak, takı Arş ve Kürsî, Levh ve Kalemni körmek ve takı toksan ming sözni bî-vâsıta sözlenmek ve takı kurbet makâmıda turup dîdâr körmek, bu işler muhâldur didiler.
Şeyh Necmeddîn-i Kübrâ rahimehu’llâh aytıp tururlar kim: Bu yolda ol kimerse kim sabr birle murâda yetip tur, kelâmullah haber berür:
Ve takı Rasûlullah salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem aytıp tururlar:
Şeyh Necmeddîn-i Kübrâ rahimehu’llâh aydılar: Şerî’atda belâğa sabr kılmak, tarîkatda belâda şükür kılmak ve hakîkatda belâda halâvetlenmek kerek. Hazret-i [174b] Hâce Ahmed-i Yesevîdin ilgeri şerî‘at berildi. Nevbet İbrâhîmde yetti irse tarîkat berildi. Takı Hz. Muhammed Mustafâ salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem irse hakîkat berildi. Anda Peyğamber salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem münâcât kıldı kim: İlâhî! Bu hakîkat birle yürümek düşvâr turur. Ümmetlerim bu yol birle ‘amel kılalmığaylar, âsî bolğaylar, didi irse Allâhu Te‘âlâdın fermân boldı kim: Seni ümmetlerige şerî‘atnı ve tarîkatnı ve hakîkatnı berdim, hâlise ol ikevige yürsün. Ammâ ey Muhammed! Hakîkatnı aytmağıl, her kimerse ‘ârif ve ‘âşık bolsa anga açılğay, aytılmağay sır ‘ilmi turur, til birle aytmağıl, didi.
Hakîkat birle yürür men dip da‘vâ kılğanlar ve mukarreb meşâyıh atan[ğan]lar bu hakîkat bâbıda zikr kılğan yitmiş makâmnı keçip yitmiş ming hicâbdın ötüp hakîkatğa kirip ne kim Rasûlullah salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem körgenlerin körse ma‘nâsı râst ve da‘vâsı hem râst turur. Mukarreblık ve meşâyıhlık anga müsellem turur. ve eger hakîkat bâbıda zikr kılğan yitmiş makâmnı keçmeyin ve takı yitmiş ming [175a] hicâbdın ötmeyin, hakîkatda kim Hz. Peyğamber salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem körgenin körmeyin Hakk’a barur men dip da‘vâ kılsa da‘vâsı yalğan, özi yalğançı ve Tengrige düşmen turur. Nitük kim aydı:
Kutbü’l-aktâb Hâce Ahmed-i Yesevî rahimehu’llâh ve meşâyıh-ı Tabakât andağ aytmışlar kim[63]: Âhiru’z-zamânda bizdin songra andağ meşâyıhlar kopgay kim, İblîs aleyhi’l-la‘ne alardın ta‘lîm alğay ve alar İblîsning işin kılğay ve halklarğa muhib bolup irâdetsiz koymağay ve mürîdlerin başkarıp maksadğa yetkürelmeyler. Zâhirlerini ârâste kılıp mürîddin köp tama‘ kılıp bâtınların harâb kılğaylar. Ve küfürdin îmânnı fark kılmağaylar ve ‘âlimlerni muhib bilmey iltifât kılmağaylar. Ehl-i Sünnet ve cemâ‘atnı düşmen körüp ve ehl-i bid‘at ve dalâletni süyüp[64], yamanlıknı pîşe kılıp Tengri ‘azze ve celledin yahşılık ümîd tutğay [175b] ve da‘vâ-yı şeyhlık kılğay. Ve takı şeyhlık işin hâr kılıp mürîdlerning işikide[65] yürgey. Ol halde mürîdğe pirlık kılmağay, şeyhlık da kılıp mu‘âmele kılmağay. Eger mürîd nemerse bermise zorlık kılıp alğay. Eger ol mu‘âmeletni alıp müstehak veyâ bî-nevâğa bermey, özige ve ehl-i ‘ıyâliğe sarf kılsa it murdarnı yimiş dig bolğay. Eger ol vechdin alıp yise ve kiyim kiyse tâ ol kiyim iginde bolsa ötkergen namâzı ve tutgan rûzesi Allâhu Te‘âlâ dergâhıda kabûl bolmağay ve her lokmada üç ming yıl Tamuğda ‘azâb körgey.
Sultânü’l-‘ârifîn andağ aytıp [turur]lar kim: Bizdin songra andağ mübtedi‘ka her kim pir dip hızmet kılsa kâfir bolğay ve hem mel‘ûn bolğay. Andağ kimerseni kılğanını ‘ilim ornığa tutmaklık ve bid‘atnı sünnet ornığa mubâh körmeklik, bular barı şerî‘at küfrü turur ve tarîkat merdûdlığı ve hakîkat bîzârlıkı turur. Ve takı Hâce Ahmed-i Yesevî rahimehu’llâh aydılar kim: Vay ol kişiler kim, mundağ şeyhlerğe kol berip irâdet kılğaylar, özlerin ‘azâbğa giriftâr bolğaylar kim:
Ey dervîş! Her kim [176a] şeyhlık da‘vâ kılsa anga kirek kim pir-i kâmilni hızmetide kırk yıl turup can tartıp ruhsat hâsıl kılmağunça anıng irâdet almağı ve mürîd tutmağı ve muâmelet itgeni[66] habt ve harâmdur ve anıng mürîd tutğanı bâtıldur. Her kim hilâf-ı şer‘ iş kılsa şerî‘atdın çıkar ve her kim hilâf-ı tarîkat iş kılsa merdûd bolur ve her kim tevbe kılmay dünyâdın barsa Tamûğda ‘azâb körgey.
Hikâyet: Künlerde bir kün İblîs aleyhi’l-la‘ne Hz. Hızır ‘aleyhi’s-selâmğa aydı: Bilgil kim, mü’minlerni günâhını âsân kıldurur men, terk-i namâz ve mücrim-i şer‘ ve heves-i şehvetde terğîb kılur men kim köngülide fesâd kılur ve özlerini sâlih ve zâhid ve müselmân dip il közide körsetürler. Ammâ Mevlâ Te‘âlâ katıda münâfık bolurlar. Mening ğarazım hâsıl bolur. Hızır ‘aleyhi’s-selâm aydılar: Bu sözlerni İblîs aleyhi’l-la‘nedin işittim ve takı Rasûlullah salla’llâhu ‘aleyhi ve sellemğe ayttım irse köp yığlap aydılar: Yâ Hızır! ‘İlâcı oltur kim, ol mel‘ûn bende, mü’minni köngülide bu fâsid hayâllerni salsa kirek, bu bende [176b] sünnet ve farz namâz arasıda kelime-i temcîdni köp tekrâr kılsun. Andın song bu du‘ânı okusın ki:
Ma‘nâsı ol turur kim, İblîs tâ‘at içinde vesvese berse, musallîni köngüli bî-karâr bolup uzun kırâat kılsa köp nemerselerni endîşe kılur ve rükû‘ ve sücûd ve tesbîhât ve tamâm-ı erkân-ı namâz bercâ kiltürmes, riyâdın hazlân yol tapıp her tâ‘atı bâtıl bolur. Pes musallîğe bu hâlet müstevlî bolsa anga kerek kim kelime-i temcîdni bisyâr okusun kim:
[Eger diseler] kim: Nur neçe[67] kısım turur?
[Cevâb] ayğıl kim: Üç kısım turur. Evvel nûr-i zât, ikkinçi nûr-i sıfât, üçünçi nûr-i hâk. Ammâ nûr-i zât, nûr-i Hudâ-yı Te‘âlâ turur. Ve nûr-i sıfât, nûr-i Hz. Muhammed Mustafâ salla’llâhu ‘aleyhi ve sellem turur. Ve nûr-i hâk ol turur kim âdemler rûzgâr bu dünyâda körerler.
[Ve eger diseler kim:] Îmân-ı [177a] şer‘îat ve îmân-ı tarîkat ve îmân-ı hakîkat kayu turur?
[Cevâb] ayğıl kim: Îmân-ı şerî‘at kelime-i tayyibe okumak ve îmân-ı tarîkat Hudâ-yı Te‘âlâdın korkmak, îmân-ı hakîkat Hudâ-yı Te‘âlâ tarafıka râstlık birle kadem koymaklık turur.
[SON]
[48] Metinde “İbrâhîm aleyhi’s-selâmğa” diye yazılmıştır.
[49] Burası “Hazret-i Peygamber” olmalıydı. İstinsâh hatâsı olmalıdır.
[50] Metinde “kılıp” kelimesi mânâ yönünden eksiktir.
[51] Bu kelime “yetmiş” şeklinde de telaffuz edilmektedir.
[52] Bu kelime “ferişte” şeklinde de telaffuz edilmektedir.
[53] Metinde -ğa eki eksiktir.
[54] Bu ifâde burada: Emredilen ma‘rûf (farz) ve nehyedilen münker (haram) anlamında, bir nevî atf-ı tefsîrdir.
[55] Metinde “zehr” gibi yazılmış ama anlam yönünden “zühd” olmalı.
[56] Bu rivâyetin bir benzeri, Lemehât’ta, Sûfî Dânişmend’e âid Ahmed Yesevî Menâkıbı’ndan yapılan nakiller meyânında geçmektedir, bk. Âlim Şeyh, s. 74-75.
[57] Doğrusu “anhüm” olmalı.
[58] Metinde “küz” yazılmıştır.
[59] Bu cümle Fakrnâme’de “ol hemân büt bolğay” şeklinde geçmektedir. Eraslan, “Fakr-nâme”, s. 71.
[60] Bu kelime fazladır.
[61] Bu kelimenin “yitkürgey” ve “yetküzgey” şeklinde telaffuzları da vardır.
[62] Parantez içindeki Mâçîn kelimesi metinde olmayıp ihtimal üzere tarafımızdan eklenmiştir. Baba Maçin, hem o dönemde yaşamış sûfîlerden, hem de Ahmed Yesevî’nin halîfelerinden birisidir. bk. Âlim Şeyh, Lemehât, s. 130-132.
[63] Burada Ahmed Yesevî’den nakledilen sözler Fakrnâme’nin baş tarafında mevcuddur. bk. Eraslan, “Fakr-nâme”, s. 63-64.
[64] “Sevip” anlamına gelen bu kelimeyi “sivib” şeklinde okuyanlar da vardır. Ancak bu okuyuş “sövüp” anlamına da geleceği için tercîhe şâyân değildir.
[65] Bu kelimenin hattı “istegide” şeklinde okunmaya da müsâiddir.
[66] Şimdiki telaffuzu “etgeni”.
[67] “Neççe” şeklinde telaffuzu da vardır.